Met de begroting 2018-2021 is het de ambitie om in Zaanstad een stevig fundament neer te leggen, voor mens en stad. Onder dit fundament liggen vier pijlers: richting geven aan de groei, blijvend investeren in mensen, kwaliteit toevoegen in en voor de stad, en dat vanuit een gezonde financiële basis voor nu en in de toekomst. Terugblikkend zien we dat de groei vorm krijgt, Zaanstad groeit naar de toekomst. De bedrijvigheid in de stad is gegroeid, met meer werkgelegenheid, innovatie, toerisme en mooie initiatieven. De vooruitzichten op een gezonde financiële basis zijn echter minder rooskleurig dan bij het opstellen van de begroting. Hoewel de jaarrekening financieel een overschot toont, zijn er op structurele basis tekorten te zien. Dit komt met name door de tekorten op de jeugdzorg en de lagere uitkering van het Gemeentefonds. De komende jaren zal dit vragen om scherpe keuzes. Het uitgangspunt is dit te doen door te prioriteren. Door focus aan te brengen en de juiste keuzes te maken, kunnen we richting blijven geven aan groei met kwaliteit. Zoals het coalitieakkoord 2018-2022 zegt: “We gaan uitdagingen niet uit de weg en hebben vertrouwen in de toekomst, zolang we elkaar op blijven zoeken, vinden we elkaar.”

Die uitdagingen kan de gemeente niet alleen aan, maar zoekt het bondgenootschap. Er zit veel kracht en dynamiek in de Zaanse samenleving. De gemeente kan samen met inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties waarde toevoegen voor mens en stad. Om deze waardevolle samenwerking verder te verstevigen, is het nieuwe college de eerste 150 dagen de stad in gegaan. Dit vormt de aanzet tot een permanent gesprek met de stad, een permanente samenwerking.

Hoe waardevol die kracht en dynamiek is, hebben we kunnen zien bij de landelijke intocht van Sinterklaas in Zaanstad. Dankzij een grootse inzet van de sinterklaascomités, talrijke betrokken vrijwilligers, ondernemers en de eigen ambtelijke organisatie is een prachtig feest neergezet, wat veel energie heeft gegeven. De dialoog over het Sinterklaasfeest is zowel kleinschalig in buurten en met jongeren als grootschalig in een slotavond met een debat aan bod gekomen. Het is gelukt om met elkaar in gesprek te komen, te luisteren en in verbinding te blijven zonder dat het gesprek polariseerde.

Blijvend investeren in mensen

Zaanstad is een aantrekkelijke woon-werkstad met een sterk sociaal weefsel. Veel inwoners staan klaar voor elkaar. Met initiatieven als Hotspot Wormerveer, Zaanstars en Newbees heeft Zaanstad creatieve, betrokken, initiatiefrijke inwoners, ondernemers en maatschappelijke partners in haar midden die de stad levendig houden en verder ontwikkelen. Voor inwoners die dat nodig hebben, is er passende ondersteuning; laagdrempelig en dichtbij in de wijk.

1. Aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt

Werken en leren zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ondernemers en onderwijsinstellingen zijn hierin onmisbaar. Er zijn in 2018 mooie resultaten geboekt met de samenwerking tussen lokale bedrijven, scholen en gemeente. ’t Lokaal staat stevig gepositioneerd als samenwerkingsplatform van deze drie, waarop heel gericht sociaal economische vraagstukken opgepakt kunnen worden. Zo is in 2018 het stagebureau van ’t Lokaal gelanceerd om de verbinding tussen scholen en de bedrijven van Bedrijvenvereniging Noorderveld-Molletjesveer sneller en concreter tot stand te laten komen. Het initiatief Zaancampus is een andere veelbelovende samenwerking tussen Zaanse bedrijven, onderwijs en overheid (gemeente en Provincie). Doel hiervan is te komen tot een versterking en bundeling van het Zaanse techniekonderwijs.

2. Participatiewet niet inhalen maar versnellen

In 2017 zagen we dat een stijgend aantal Zaankanters genoodzaakt was om een bijstandsuitkering aan te vragen om in het levensonderhoud te kunnen voorzien. Met een impuls van €7,5 miljoen is hier op ingezet; Zaanstad wilde méér mensen aan het werk helpen; iedereen in Zaanstad doet mee naar vermogen en op eigen wijze. Dit heeft in 2018 positieve ontwikkelingen laten zien. Het aantal nieuwe mensen dat beroep moet doen op de bijstand is sneller afgenomen dan verwacht. Dit komt deels door de economische voorspoed, maar ook door de goede poortwachtersfunctie bij uitkeringsaanvragen. Daarnaast is geïnvesteerd om de uitvoeringsketen te verbeteren, zodat de uitstroom naar werk wordt vergroot. Dit zal naar verwachting in 2019 resultaten opleveren.

3. Doorontwikkeling van de transformatie

Om de oplopende zorgkosten bij te buigen heeft Zaanstad verschillende maatregelen uitgevoerd. Zo is er in 2018 verder gewerkt aan de beweging ‘naar de voorkant’ in het domein jeugd en zorg. Dit houdt in: problemen voorkomen of eerder opsporen en aanpakken door het inzetten van lichtere vormen van ondersteuning. Daardoor kan een beroep op zwaardere zorg zoveel mogelijk worden voorkomen. Soms gebeurt dat door professionals, maar hierbij benut de gemeente ook de kracht in de samenleving.

De gemeente heeft de toegang tot de zorg zo dicht mogelijk bij de Zaankanters, in de wijken, georganiseerd. De Sociale Wijkteams zijn in 2018 opnieuw aanbesteed. In de opdracht aan de nieuwe aanbieders is het inzetten van lichtere vormen van zorg, het samenwerken met voorzieningen in de buurt en het beter sturen op resultaat nadrukkelijk meegenomen. Voor de jeugdteams is een doorontwikkeling gestart, met als doel hun plek in de jeugdzorgketen efficiënter te organiseren. Met de aanbieders van jeugdhulp is intensief overlegd over oorzaken en aanpak van de oplopende kosten voor de specialistische jeugdzorg.

Uit de monitoring van de zorg komt naar voren dat de beweging naar de voorkant op onderdelen wel zichtbaar begint te worden. De gemiddelde zorgzwaarte bij de Wmo neemt iets af. Ook lijkt er een beweging van het C naar het B segment in de jeugdhulp. De voorzichtige conclusie kan zijn dat de genomen maatregelen hun eerste vruchten beginnen af te werpen. Vooralsnog lijkt de cliënttevreden-heid hierbij op peil gebleven. Toch blijft de beheersing van de zorgkosten een punt van zorg. Dat is ook het beeld bij veel andere gemeenten; het bijbuigen van de zorgkosten vergt tijd. Een deel van de kosten hangt ook samen met autonome groei in het aantal personen dat een beroep doet op ondersteuning. Voor de Wmo ligt dit voor de hand gelet op de toenemende vergrijzing en het langer thuis wonen. Voor jeugdhulp hangt het waarschijnlijk samen met factoren als armoede, (v)echtscheidingen en de toenemende complexiteit van de samenleving.

Investeren in preventie en vroegsignalering van dit soort problemen is dus ‘slim investeren’. Dat begint al bij een veilige en gezonde basis voor ieder kind. Zo hebben de centra Jong en de jeugdteams samen met partners geïnvesteerd in opvoedondersteuning. Met de aanpak Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG) wordt ongezond gewicht bij kinderen aangepakt, bijvoorbeeld samen met het groeiend aantal ‘gezonde scholen’. In de strategische agenda Ouder worden is op tal van manieren gewerkt aan randvoorwaarden om ook op hogere leeftijd lekker in je vel te zitten: niet alleen fysiek, maar ook sociaal.

4. Vangnet voor kwetsbare mensen

De Regiovisie Kwetsbare Burgers met Multiproblematiek wordt doorlopend uitgevoerd. Er vindt onderzoek plaats naar een geschikte locatie/pand voor overlast gevende verslaafde mensen met multiproblematiek (een zogenaamde Domus). Daarnaast is de aanbesteding gestart voor de realisatie van een voorziening voor zwerfjongeren.

Op het gebied van armoedebestrijding is een flinke stap gezet om mensen met schulden beter te kunnen helpen. De Kredietbank is gecontracteerd voor het bieden van schulddienstverlening en wijkteams zijn getraind in het vroeg signaleren van schuldproblemen.

5. Ondersteuning op maat voor buurthuizen

Zaanstad heeft de ambitie de kwaliteit en kracht van de wijken, buurten en de voorzieningen te behouden en te versterken. De groei van de stad helpt daarbij. Het aantal maatschappelijke initiatieven vanuit de wijken en buurten neemt fors toe, evenals het aantal en de kwaliteit van verschillende voorzieningen. We maken vanuit maatschappelijk perspectief analyses van de wijken over wie er wonen en welke voorzieningen er zijn en gebruikt worden. Deze zogenaamde wijkfoto’s worden betrokken bij de analyses en perspectieven van MAAK.Zaanstad en het Actieprogramma Poelenburg/Peldersveld. Zo wordt voor bewoners en de gemeente zelf steeds concreter hoe de wijken en buurten zich ontwikkelen. Inzicht in deze ontwikkelingen geeft richting aan MAAK-Zaanstad. In 2018 is geïnvesteerd in de ontwikkeling van een maatschappelijk voorzieningenmodel als hulpmiddel bij de ontwikkeling van de stad: het model geeft inzicht hoeveel voorzieningen waar nodig zijn als de stad groeit en hoeveel investeringen dat grofweg vraagt.

In Zaandam-Zuid is dit jaar een proef gestart met een buurthuisfunctie op de Wilgenstraat, de Zuidhoek. Dit buurthuis wordt actief ondersteund om haar plek in de buurt te gaan innemen.

Blijvend investeren in de stad

De Zaanse bevolking verandert en groeit. Tegelijkertijd is de aantrekkingskracht van Zaanstad merkbaar bij bedrijven, toeristen, bezoekers en potentiële inwoners. Het is de opgave om de verwachte groei te accommoderen én om gelijktijdig de woon- en leefkwaliteit van en met de stad te verbeteren. Samen met onze inwoners, bedrijven en partners willen we onder meer zorgen voor aantrekkelijke en toegankelijke openbare ruimte, passende woningbouw, grote verscheidenheid aan economische activiteit en bereikbaarheid van en naar de stad. Er is onverminderd ingezet op het toevoegen van kwaliteit en diversiteit aan onze stad. Daarnaast ligt een accent op de sociale en culturele dynamiek. Het investeren in de stad loopt parallel met het tegengaan van onwenselijke invloeden. Het programma Ondermijning bestrijdt de criminele netwerken, hun vastgoedposities en beïnvloeding van kwetsbare burgers. Er is in 2018 een pilot gestart om de operationele taken met betrekking tot ondermijning te bundelen in het Operationeel Team Ondermijning en Horeca. Ook is het Onderzoeksrapport Zaanstad “Over de gemeentelijke aanpak van ondermijning” verschenen. Daarnaast wordt intensieve gebiedsgerichte handhaving ingezet. Eind van het jaar is een veiligheidsrisicogebied aangewezen waar preventief gefouilleerd wordt. Belangrijk is om criminaliteit   voor te zijn. Zaanstad wil voorkomen dat kwetsbare en overlast gevende jongeren in korte tijd afglijden van herrieschopper naar crimineel. Daarom is een integrale persoonsgerichte aanpak voor deze groep jongeren van 12 – 27 jaar opgesteld onder de noemer Top 075.

1. Samen maken we de stad

In 2018 is er sprake geweest van aanhoudende economische groei, hoewel de groei wel langzaam afvlakt. Zaanstad is onderdeel van de Metropoolregio Amsterdam, een regio die economisch structureel harder groeit dan Nederland. Dit heeft zich ook vertaald in een toename van bedrijfsvestigingen en werkgelegenheid, hoewel Zaanstad daar naar verhouding wel minder van profiteert dan gemiddeld in de regio. Om ervoor te zorgen dat zowel bedrijven als inwoners van Zaanstad profiteren van economische groei wordt gestuurd op economische en maatschappelijke ontwikkeling. In 2018 heeft deze aanpak zijn vruchten afgeworpen. Er wordt over een groei gezien, zeker waar het gaat om ruimte voor bedrijven zijn stappen gezet. Zo zijn er broedplaatsen en bedrijfsverzamelgebouwen gerealiseerd, zoals Broedplaats De Hoop, Zaans Kleurrijk, Watertoren. Ook zijn er andere mooie initiatieven, zoals de plannen van Tony Chocolonely in pakhuis De Vrede en de plannen voor Het Hem op het Hemburgterrein.

Ook vanuit bewoners komen er steeds meer initiatieven om samen de stad te maken. Een mooi voorbeeld is de Russische buurt waar buurtbewoners met elkaar een visie op hun buurt aan het ontwikkelen zijn. Dit doen zij met elkaar en zoeken steeds de verbindingen met partners in de wijk, waaronder de gemeente. De gemeente ondersteunt deze waardevolle kracht in de wijk. Tegelijkertijd gaan we met gebiedsgerichte handhaving de slechte krachten tegen, zodat die waardevolle kracht echt de ruimte krijgt.

2. Bereikbaarheid noodzakelijke randvoorwaarde

Met de groeiende aantrekkingskracht van onze stad blijft het noodzakelijk om te investeren in de bereikbaarheid om met gemak in Zaanstad te kunnen ondernemen, werken, wonen of te bezoeken. In 2018 is een principebesluit genomen tot het uitvoeren van een omvangrijk Multimodaal Mobiliteitspakket. Dit pakket omvat maatregelen op het gebied van de fiets, het openbaar vervoer en mobiliteitsmanagement. Maar het geeft Zaanstad ook mogelijkheden bij het realiseren van de ambities met MAAK.Zaanstad voor cruciale - integrale bereikbaarheidsprojecten zoals Guisweg, Thorbeckeweg en afwaarderen Prins Bernhardweg/A7. Het mobiliteitspakket is randvoorwaardelijk voor de groei van onze stad.

3. Kwaliteit toevoegen in en met de stad

De groeit naar een woningbouwproductie van 1.000 woningen is niet tot stand gekomen in 2018. Door het oude en nieuwe bestuur zijn maatregelen genomen om de productie te verhogen. Er is een top 16 van woningbouwprojecten vastgesteld waar de komende drie jaar moet worden gestart met de bouw. Wat betreft de gebiedsontwikkeling van MAAK.Zaanstad zijn grote stappen gezet. In MAAK.Noord is in 2018 met de analyse van de gebiedsstrategie begonnen. Aan de hand van de analyse wordt het gebiedsperspectief opgesteld. MAAK.Zaanstad richt zich op maatschappelijke effecten voor de lange termijn. Een aantrekkelijke stad realiseren voor 200.000 mensen is de doelstelling. In MAAK.gebied Noord is bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar een functiemenging van nieuwe economische activiteiten en wonen voor specifieke doelgroepen. In MAAK.gebied Centrum Oost is gestart met de plannen voor de herontwikkeling van de Peperstraat, MAAK.Midden richt zich op het gebied van Kan Palen en omgeving (knooppuntontwikkeling) en in MAAK.Zuid staat de locatie De Vrede centraal.

In 2018 is duurzaamheid (met circulaire economie en energietransitie, milieu en klimaatadaptatie) definitief op de agenda gezet. Het landelijk klimaatakkoord is vlak voor de jaarwisseling gepresenteerd en benadrukt nogmaals welke enorme opgave de samenleving heeft, zowel in technische en financiële zin als in praktische zin. Daarbij is ook steeds duidelijker welke opgaven bij gemeenten komen te liggen. In 2018 zijn in Zaanstad de verdere voorbereidingen ter hand genomen. Tegelijkertijd zijn in de Zaanse samenleving al stappen gezet, waarbij bedrijven volop innoveren en zich ontwikkelen tot circulaire knooppunten. Daarmee verkleinen zij de ecologische footprint van hun productieketen. Lokale samenwerking komt ook op andere manieren tot stand. Zo leidt gezamenlijke inkoop tot meer woningisolatie en meer individuele en grootschalige collectieve zonnedaken. Om de samenwerking in en met de samenleving rond klimaatneutraliteit vorm te geven, is een haalbaar en betaalbaar geacht ‘openingsbod’ aan de stad gedaan, waarin de opzet van een Zaans Klimaatakkoord is voorzien. Ook is er zicht op de aanpak voor de eerste vier jaren. Daarbij zijn de aanbevelingen uit het collegeonderzoek Verduurzaming Eigen Organisatie overgenomen.

De openbare ruimte draagt bij aan een veilig, plezierig en comfortabel woon- en leefklimaat. Vanuit het Meerjaren Investerings Programma Openbare Ruimte zijn verschillende delen van de stad opgeknapt. Het meest in het oog springende project is de Westzijde in Zaandam, één van de historische linten in Zaanstad. In 2018 is gestart met de herinrichting van het centrumdeel van deze weg. Bij het inrichten van de openbare ruimte is gekeken naar een passend snelheidsregime in overleg met bewoners, deskundigen en belanghebbenden.

In de zomermaanden van 2018 werd Zaanstad geconfronteerd met een extreem droge en warme periode. De droogte in combinatie met ernstige regenval had gevolgen voor het beheer en onderhoud van de openbare ruimte. Net als in 2017 was beduidend meer klein herstel nodig van verhardingen en het was nodig om jonge aanplant over een lange periode extra water te geven. In de toekomst moet blijken hoe vaak dit soort zomers voorkomen en welke structurele maatregelen hiervoor genomen moeten worden.

4. Sociale en culturele dynamiek in Zaanstad

Cultuur en sport bieden ontspanning en zijn manieren om mee te doen in de stad. Voor sport is het aanbod verbeterd: Zwembad De Crommenije en de sportcomplexen van de Omzoom en de Koog zijn inmiddels volop in gebruik. Met cultuurvoorzieningen hebben we na een referendum pas op de plaats gemaakt: het cultuurcluster komt er niet. We werken samen met de stad aan een gedragen visie op het cultuurbeleid, die ook richting moet gaan geven aan het huisvesten van cultuurvoorzieningen. Een aantal cultuurvoorzieningen had al heel snel nieuwe huisvesting nodig, enkele verhuizen naar de voormalige Verkadefabriek.

Financiën

Ten opzichte van de prospectie bij Najaarsrapportage heeft zich richting einde jaar een verbetering voorgedaan van € 9,9 mln.

Voor een integraal overzicht van het resultaat per programma verwijzen wij u naar Hoofdstuk 4.1 (Resultaatmodel). In hoofdstuk 4.2 is een uitgebreidere analyse van het resultaat opgenomen.

Per programma is er een toelichting op programmaniveau opgenomen.