Handhaven is het optreden bij overtredingen van wet- en regelgeving, gericht op het vergroten van veiligheid en verminderen van overlast. Toezichthouders constateren overtredingen zelf ter plaatse, of doordat bewoners een melding doen. Bij constatering van een overtreding moet de gemeente handhavend optreden, afhankelijk van de aard van de overtreding. Uitgangspunt is dat de gemeente zoekt naar een passende oplossing in overleg met alle betrokkenen en binnen de kaders die wet- en regelgeving biedt. Op deze wijze voorkomt Zaanstad onnodige juridische procedures.

De inwoners van Zaanstad hebben een belangrijke rol bij handhaving en toezicht. Zij kunnen via meldingen misstanden kenbaar maken. Daarnaast kunnen bewoners in hun buurt een rol spelen bij het voorkomen of tegengaan van (lichtere vormen van) overlast. In buurten waar inwoners elkaar kennen en aandacht hebben voor elkaar en de leefomgeving, is de kans kleiner dat conflicten ontstaan en lossen mensen eerder de conflicten op zonder tussenkomst van de gemeente.

Op projectmatige basis houdt de gemeente sinds 2017 actief toezicht op de Czarinastraat, In deze buurt zijn vele vormen van woonoverlast en illegale onderverhuur en dat geeft problemen. In 2018 zet Zaanstad het toezicht hier voort. Op het gebied van Bouw RO houdt de gemeente alleen actief toezicht op funderingsproblematiek. Dit vanwege de grote inzet die deze werkwijze vergt. Op alle andere aspecten van Bouw RO houdt Zaanstad passief toezicht en op basis van meldingen. De resultaten van actief en gebiedsgericht toezicht houden in de Czarinastraat zijn echter dusdanig, dat moet worden overwogen om dit uit te breiden naar andere gebieden (bijvoorbeeld Burcht en omgeving) en dit structureel te organiseren.

Dit programma heeft raakvlakken met maatschappelijke voorzieningen (programma 3) en het tegengaan van overlast en verloedering (programma 6). Jaarlijks stelt de gemeente een Handhavingsprogramma vast met de prioriteiten.